U centru Sarajeva, prekoputa Narodnog pozorišta, otvoren je arheološki park Kalin-hadži Alijine džamije. Ovo vrijedno historijsko nalazište, odnosno ostatke džamije 2003. godine otkrili su arheolozi Muzeja Sarajeva - Adnan Muftarević i Mirsad Avdić.

Historija bilježi da je Kalin-hadži Alijina džamija sagrađena 1535. godine od čerpića i da je bila prekrivena ćeramidom, a pored nje postojali su mekteb i harem, unutar kojeg se nalazilo mezarje. Nakon rušenja džamije 1947. godine radi izgradnje stambenih zgrada, tadašnje vlasti zatrpale su mezarje.

Nadahnut prizorom rušenja, slikar Milan Vasiljević je na komadu papira naslikao džamiju. Ta slika, jedina sačuvana, danas je dragocjeni artefakt u Muzeju Sarajeva.

Kako je u knjizi o arheološkim istraživanjima u Sarajevu napisao profesor sa Filozofskog fakulteta Adnan Busuladžić, "arheološkim istraživanjima ustanovljeni su arhitektonski elementi prilaza džamiji, sofa i osnova džamije sa munarom.

- Do ulaza u džamiju vodio je prilazni put formiran kao kaldrmisana staza. Ova staza je pravljena od oblutaka. Ulaz u trijem je bio popločan sa većim pločama izrađenim od miljevine. Prostor džamije je bio raščlanjen na trijem i na prostor same džamije. Važan segment prilikom ovih istraživanja predstavlja otkrivanje ostataka osnove munare. Od pokretnih nalaza može se nabrojiti kamena plastika - nišani, sitni ulomci keramike, staklo... - zabilježio je Busuladžić. 

Arheolog Avdić objasnio je koja je bila svrha Kalin-hadži Alijine džamije i po čemu je bila specifična. 

- Džamija nosi ime po čovjeku koji je dao sagraditi. On je bio bogatiji čovjek koji je uvakufio svoju zemlju i neke dućane, dao sredstva da se to napravi. Osim džamije, tu je i mezaristan. Nadali smo se da ćemo naći njegov mezaristan i bio je jedan za koji smo mislili da je njegov, ali ne možemo sa sigurnošću tvrditi. Po dokumentima jeste, on je ukopan, i kćerka mu i još neki uglednici.

Spominje se da je tu ukopan neki ljekar, zapravo njega spominje Bašeskija. Ta džamija je ucrtana i na austrougarskoj topografskoj karti. Važno je spomenuti da se u to vrijeme džamije nisu pravile kako bi se neko dokazao da je bogat. To nije bio egzibicionizam u smislu: "Vidite me, ja imam para pa napravim najveću džamiju". Džamije su se pravile iz potrebe, jer je to bio sistem širenja stambenog prostora koje mi zovemo mahale. Kada jedna mahala napuni džamiju, onda se pojavi neki imućan čovjek i kaže: "Ja pravim novu".

Tako da se ta džamija javlja u periodu kada domaći ljudi ekonomski jačaju i prave džamije, odnosno da to uvakufe. Nije stvar samovolje njegove, ipak je to jedan sistem. I to nije sve, onda ti ljudi koji su napravili džamije osiguraju i sredstva za njeno održavanje, da se ne gnjavi džemat - pojašnjava Avdić.

Iako su on i kolega Muftarević pronašli džamiju, odnosno vodili su sva arheološka istraživanja, nisu bili pozvani na otvaranje arheološkog parka. Žao mu je što džamija nije relativizirana, ali dodaje, kada su je pronašli, tada je krenula i panika u zgradi do nje da će je ponovo sagraditi i da će ih ezan ujutro buditi".

- I to je rezultiralo parkom, a ne da se revatilizira džamija. Mi smo 2003. pronašli džamiju, kasnije, 2007. godine smo našli mekteb, napravljena je velika pauza i 2017. je kompletirano nalazište, našli smo kaldrmisani dio mahale, i sada je to otvoreno kao arheološki park.

Mi smo saznali za otvorenje arheološkog parka iz medija, nismo bili pozvani na otvaranje - ističe Avdić. 

Osim komšija koji je danas ne žele i komunista koji su je srušili, Kalin-hadži Alijina džamija prvi put je izbrisana sa lica zemlje kada je Eugen Savojski 1697. godine spalio Sarajevo.

- Nema informacija ko je poslije toga obnovio, ali je obnovljena u izvornom obliku. I ne treba je potcjenjivati iako je bila mahalska džamija jer sve naše mahalske džamije stare su 500 godina. Zapravo sve džamije koje su napravljene u Sarajevu, napravljene su u 16. stoljeću, odnosno 106 džamija je napravljeno. One su spaljene kada je Eugen prošao Sarajevom. Onda su se 50 godina obnavljale džamije, iako nisu sve obnovljene i nikada nije više pravljena džamija do 1961. godine. U vrijeme komunista napravljena je džamija u Hrasnom, ali kao rezultat rušenja džamije na Skenderiji. 

Bilo bi dobro da smo uradili revitalizaciju džamije da imamo pokazati svijetu nešto iz 16. stoljeća.  Svaka historijska građevina ima neku priču koja se prenosi, a za ovu džamiju se navodi da je imala najljepši drvorez od svih džamija, da je imala kamenu munaru što je za mahalske džamije rijetkost. Bila je malo ekskluzivnija džamija - zaključuje Avdić.