Posljednjih dana ponovo je aktuelizirana priča o granicama između Bosne i Hercegovine i Srbije, ali i Bosne i Hercegovine i Hrvatske koje već 28 godina čekaju na demarkaciju. Podsjećanja radi, granice su utvrđene 1991. godine, no današnji političari iz RS-a među kojima prednjači aktuelni predsjedavajući Predsjedništva BiH Milorad Dodik, te predsjednik Srbije Aleksandar Vučić bi da ponište mišljenje Badinterove komisije, izbrišu rijeku Drinu kao granicu i praktično, svojim planom zamišljenih granica spoje teritorije RS i Srbije. 

Badinterova komisija je osnovana povodom Konferencije o bivšoj Jugoslaviji u Hagu 1991. godine i njena arbitraža ima snagu međunarodne presude. Ova međunarodna arbitražna komisija, kolokvijalno nazvana Badinterova, dobila je ime po njenom predsjedavajućem Roberu Badinteru. Članovi Badinterove komisije bili su svi predsjednici ustavnih sudova država osnivača Evropske unije. Riječ je o uglednim pravnim stručnjacima koji su stvorili sveobuhvatan dokument sastavljen od 10 mišljenja.

Većina građana Srbije i dalje misli da je to grupa međunarodnih eksperata, koja je tadašnjoj SRJ nanijela ogromnu štetu i doprinijela raspadu SFR Jugoslavije, mahom zbog toga što je to bio zvaničan stav vlasti za vrijeme Slobodana Miloševića. Od tog miloševićevovskog stava ni za pedalj nije odstupio 28 godina kasnije ni Aleksandar Vučić. 

Stoga vrijedi podsjetiti na 10 mišljenja Badinterove komisije, koja, kako smo to već naznačili na početku ovog teksta, imaju snagu međunarodne presude. Devedesetih godina, ova su mišljenja postala dio međunarodnog javnog prava. 

Mišljenje br. 1, 10. decembar 1991.

Predsjednik Arbitražne komisije primio je sljedeće pismo od lorda Karingtona, predsjednika Konferencije o Jugoslaviji, 20. novembra 1991. godine:

"Suočili smo se sa krupnim pravnim pitanjem. Srbija smatra da su republike koje su proglasile, ili će proglasiti sopstvenu nezavisnost i suverenitet napustile ili će uskoro napustiti SFRJ koja će uprkos tome nastaviti da postoji. Ostale republike, nasuprot tome, smatraju da nije u pitanju otcjepljenje već dezintegracija i prestanak (postojanja) SFRJ kao rezultat istovremene namjere jednog broja republika. One smatraju da šest republika treba da budu ravnopravni nasljednici SFRJ bez prava bilo koje od njih, ili grupe (republika), da polažu pravo da bude (ili budu) njen nastavljač. Želio bih da Arbitražna komisija razmotri slučaj i formuliše mišljenje ili preporuku koja se može smatrati korisnom".

Arbitražna komisija visoko je cijenila bilješke i dokumente dostavljane od republike Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Makedonije, Crne Gore, Slovenije, Srbije i od kolektivnog Predsjedništva SFRJ.

1. KOMISIJA SMATRA:

a. Da odgovor na pitanje treba da bude zasnovan na principima javnog međunarodnog prava koja služe da definišu uslove pod kojima se konsitituiše država; da je u ovom pogledu postojanja ili nastajanja države, priznavanje od strane drugih država čisto deklarativne prirode;

b. Da se država definiše kao zajednica koja sadrži teritoriju i stanovništvo podređeno organizovanoj političkoj vlasti; da se takva država karakteriše kao suverena;

c. Da su zbog primjene ovih kriterija oblik i unutrašnja politička organizacija i ustavne odredbe potpune činjenice, mada je potrebno to tretirati unutar poretka koji određuje vrstu vlasti nad stanovništvom i teritorijom;

d. Da u slučaju federativnog tipa države koja sadrži zajednice koje imaju određeni stepen autonomije i povrh toga vrše vlast u zajedničkim federativnim institucijama, postojanje države proizvodi činjenicu da federalni organi predstavljaju sve dijelove federacije i vrše vlast;

e. Da, u saglasnosti sa prihvaćenom definicijom u međunarodnom pravu, izjavljivanje “državne sukcesije” znači zamjenu jedne države drugom u preuzimanju odgovornosti za među­narodne odnose povodom te teritorije. Do ovoga dolazi u slučaju promjene u teritoriji države. Fenomen sukcesije države regulisan je principima međunarodnog prava, na kojima su zasnovane Bečke konvencije od 23. avgusta 1978. i 8. aprila 1983. U saglasnosti sa ovim principima rezultat sukcesije mora da bude pravičan: dotične države su slobodne da ustanove pravila i uslove dogovora. Štaviše, neporecive norme opšteg međunarodnog prava i naročito poštovanje osnovnih prava individue i prava naroda i manjina obavezujuće su za sve strane u sukcesiji.

2. ARBITRAŽNA KOMISIJA KONSTATUJE DA:

a. Mada je SFRJ do sada zadržala svoj međunarodni subjektivitet, naročito u međunarodnim organizacijama, republike su izjavile želju za nezavisnošću:

— Slovenija, referendumom decembra 1990. godine, kome je slijedila Deklaracija o nezavisnosti od 25. juna 1991. godine, suspendovana na tri mjeseca, pa potvrđena 8. oktobra 1991;

— Hrvatska, referendumom održanim maja 1991. kome je slijedila Deklaracija o nezavisnosti od 25. juna 1991, suspendovana na tri mjeseca, pa potvrđena 8. oktobra 1991;

— Makedonija, referendumom održanim u septembru 1991. za suverenu i nezavisnu Makedoniju u okviru asocijacije jugoslavenskih država;

— BiH rezolucijom o suverenosti prihvaćenoj u Parlamentu 14. oktobra 1991. čija se valjanost osporava od strane srpske zajednice u BiH.

b. Sastav i rad osnovnih organa federacije, bilo da je to savezno Predsjedništvo, Savezno vijeće, Vijeće republika i pokrajina, SIV, Ustavni sud ili savezna armija više ne dosežu kriterije sudjelovanja i predstavljanja svojstvene federalnoj državi;

c. Pribjegavanje sili dovelo je do vojnog sukoba između različitih dijelova federacije što je izazvalo smrt hiljada ljudi i dovelo do ogromog razaranja za samo nekoliko mjeseci. Vlasti federacije i republika pokazale su se nemoćne da obezbijede poštovanje jednog za drugim dogovora o prekidu vatre zaključenih pod okriljem EZ ili OUN.”

3. U SKLADU SA TIME, ARBITRAŽNA KOMISIJA JE MIŠLJENJA:

— Da je SFRJ u procesu raspadanja;

— Da je na republikama da riješe one probleme državne sukcesije koji mogu proizići iz ovog procesa u skladu sa principima i pravilima međunarodnog prava uz posebnu pažnju prema ljudskim pravima i pravima naroda i manjina;

— Da je na onim republikama koje to žele da zajednički djeluju na stvaranju nove asocijacije koja bi imala demokratske institucije po njihovom izboru.

O samim granicama između država nastalih raspadom SFRJ, članovi Badinterove komisije izjasnili su se u Mišljenju broj 3. 

Mišljenje br. 3, 11. januar 1992.

Predsjednik Arbitražne komisije primio je 20. novembra 1991. godine pismo kojim se predsjednik Konferencije za mir u Jugoslaviji obraća Komisiji za mišljenje o sljedećem pitanju koje je postavila Republika Srbija:

"Da li se prema međunarodnom javnom pravu unutrašnje linije razgraničenja između Hrvatske i Srbije s jedne strane i Srbije i Bosne i Hercegovine s druge strane mogu smatrati, granicama?"

Komisija se upoznala sa promemorijama, primjedbama i dokumentima koje su joj uputile republike Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Crma Gora, Slovenija, Srbija, Predsjedništvo SFRJ i “Skupština srpskog naroda Bosne i Hercegovine”

1. Komisija je u svom mišljenju br. 1. od 29. novembra 1991. godine koje je objavljeno 7. decembra konstatovala da se Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija nalazi u procesu raspadanja.

Shodno tome, uzimajući u obzir činjenicu da su republike Hrvatska i Bosna i Hercegovina, između ostalih, zatražile međunarodno priznavanje kao nezavisne države, Komisija je svjesna da se odgovor na pitanje koje je postavljeno mora naći u kontekstu nejasne i nestabilne situacije i smatra da se mora zasnivati na načelima i pravilima međunarodnog javnog prava.

2. Shodno tome, mišljenje Komisije je da čim proces u SFRJ bude doveo do stvaranja jedne ili više nezavisnih država, problemi granica, naročito oni koji se tiču republika na koje se odnosi postavljeno pitanje, moraće da se riješe u skladu sa sljedećim kriterijima.

Prvo — spoljne granice će morati da se poštuju u svim slučajevima, u skladu sa načelom na koje se podsjeća u Povelji UN, deklaracijom koja se odnosi na principe međunarodnog prava koji se tiču odnosa prijateljstva i saradnje između država, u skladu sa Poveljom UN, Rezolucija 2625 (XXV) Generalne skupštine UN i u skladu sa Završnim aktom iz Helsinkija, i kojim se inspiriše član 11. Bečke konvencije od 23. avguista 1978. godine o sukcesiji država na planu ugovora.

Drugo — demarkacione linije između Hrvatske i Srbije ili između Srbije i Bosne i Hercegovine ili, eventualno, između drugih susjednih nezavisnih država, moći će da se mijenjaju samo putem slobodnog i međusobnog dogovora.

Treće — ako se ne dogovori suprotno, ranije granice poprimaju karakter granica koje štiti međunarodno pravo. To je zaključak na koji navodi princip poštovanja teritorijalnog “status quo” i naročito princip: “uti posidetis juris qui”, — iako prvobitno priznat prilikom rješavanja problema dekolonizacije u Americi i Africi, predstavlja danas princip koji ima opšti karakter kako je saopštio Međunarodni sud pravde (pitanje pograničnog spora Burkina Faso — Republika Mali koje miruje od 22. decembra 1986. godine, zbornik 1986, paragraf 20, strana 565):

“Ovaj princip međutim nema karakter posebnog propisa koji je neodvojiv od sistema utvrđenog međunarodnim pravom. On predstavlja opšti princip koji je logično povezan sa pojavom sticanja nezavisnosti u kojoj se manifestuje. Njegov je očigledan cilj da se “spriječi da bratoubilačke borbe dovedu u opasnost nezavisnost i stabilnost novih država…”

Ovaj princip je utoliko lakše primjeniti između republika što je — na osnovu alineja 2. i 4. člana 5. Ustava SFRJ — odlučeno da se konzistentnost teritorija i republičke granice ne mogu mijenjati bez njihove saglasnosti.

Na OVOM LINKU možete pročitati svih 10 mišljenja Badinterove komisije. 

Izvor: Rezolucije Vijeća sigurnosti UN o krizi u bivšoj Jugoslaviji (i drugi dokumenti)