Magazin Foreign Policy je objavio tekst naslovljen "Balkanski ratovi stvorili generaciju kršćanskih terorista", u kojem se ističe da su sukobi na ovim prostorima radikalizirali desničarske pokrete.

Autori teksta podsjećaju da su sovjetska invazija na Afganistan i kasniji građanski rat bili snažno sjeme za islamistički radikalizam, baš kao i drugi ratovi, od Čečenije do Iraka. Međutim, smatraju da je jedan sukob, koji je utabao put globalnog ekstremizma i terorizma, previđen.

- Veliki dio sadašnjeg globalnog ekstremizma desničarskog desnog krila kuhao se u peći balkanskih sukoba 90-ih godina, naročito u bosanskom ratu – navodi se u tekstu.

Dolazak stranih boraca na ratište u BiH te njihov utjecaj na stvaranje vjerskog ekstremizma, pojašnjavaju, nije svojstven samo muslimanima.

- Hiljade volontera iz cijele Evrope također su se pridružili pravoslavnoj vojsci bosanskih Srba i katoličkoj vojsci bosanskih Hrvata. Hrvatska je strana privukla mnoge neonaciste iz cijelog kontinenta tokom tog perioda – piše u tekstu.

Baš kao i muslimanski dobrovoljci, kršćanski veterani su se također vratili u svoje države nakon rata, radikalizirani i spremni za nove akcije. Dio tih veterana je, dodaju, postao jezgra novih desničarskih skupina koje su se s vremenom pretvorile u potentne političke snage.

- Jedan od najznačajnijih primjera je Zlatna zora u Grčkoj. Poznato je da su ključni članovi Zlatne zore učestvovali u pokolju preko 8.000 Bošnjaka 1995. godine u Srebrenici – pojašnjavaju autori.

Evropske vlade su sporo prepoznavale prijetnju koju su radikalizirani veterani predstavljali u društvu. Čak naprotiv. Mnogi Grci u to vrijeme, uključujući i političke zvaničnike, slavili su grčke učesnika u zločinima, a slično su se prema dobrovoljcima odnosili i širom istočne Evrope, u zemljama poput Ukrajine, Rumunije i Rusije, ali i pojedinim krugovima u zapadnoj Evropi.

- I naravno, nijedna evropska vlada nije provela bilo kakve poznate programe deradikalizacije i reintegracije boraca koji se vraćaju u društvo. Ta ideja nije ni bila na dnevnom redu. Niti je bilo pravne odgovornosti za zločine koje su ti ljudi počinili. Ako ništa drugo, neki od boraca bili su nagrađeni slavom i političkom platformom za budućnost – navodi se u tekstu.

Ovakav odnos rezultirao je stvaranjem radikalnog ekstremizma u Evropi, baš kao što se to dogodilo sa islamističkim terorizmom. Lista terorista i nacionalističkih radikalnih propagandista koji su se pojavili ili su inspirirani ratom u BiH je poduža. Iz te liste autori teksta izdvajaju Jackieja Arklova, Šveđanin koji se borio za Hrvate, pa čak indirektno i Andersa Breivika, počinitelja najgoreg terorističkog napada u norveškoj historiji.

Arklov je bio liberijsko-švedski neonacista koji se pridružio HVO-u i koji je, prema svjedočenjima žrtava, brutalno mučio zarobljenike u hrvatskim logorima u Hercegovini. Najprije je uhapšen i osuđen za ratne zločine, ali je kasnije prebačen u švedsku, gdje je i oslobođen. Tu je osnovao neonacističku grupu te je uhapšen i osuđen za ubistvo dvojice švedskih policajaca 1999. godine.

Za razliku od Arklova, Breivik nije ratovao, ali su njegovi ideološki pogledi, smatraju autori, bili inspirirani srpskim ekstremistima. Njegovi su pogledi, dodaju, svojstveni evropskim desničarima, kojima je glavna misao pojam vječnog rata između evropske i islamske civilizacije.

- Ideja o ratu između kršćanstva i islama ima dugu historiju na Balkanu i šire. Ali ideja da se ovaj sukob u ovom trenutku vodi demografskim takmičenjem među rasama ima poseban srpski pedigre. Uzmimo za primjer ovu izjavu Radovana Karadžića, vođe bosanskih Srba za vrijeme rata: "Muslimani nisu htjeli pretvoriti Bosnu u konfederaciju ili u tri konstitutivne države za Hrvate, Srbe i Muslimane. Željeli su cijelu BiH za sebe. Bosanski muslimani u konačnici žele dominirati, oslanjajući se na vrlo visoku stopu nataliteta. Čak su htjeli preseliti neke Turke iz Njemačke u Bosnu kako bi pomogli izgraditi svoje islamsko društvo. Budući da bi takva strategija dominacije bila na štetu bosanskih Srba, pružili smo joj otpor time što smo zaštitili vlastita sela". Upravo je takvo razmišljanje ukorijenilo opću tendenciju prema genocidnim stavovima, naročito među Srbima tokom balkanskih ratova, a koja se kasnije razvila u današnjem sveprisutnom poimanju evropske (i američke) krajnje desnice o takozvanoj "velikoj zamjeni": ideji da se bijela evropska kultura, civilizacija i rasa u Evropi mijenja muslimanskim migrantima, što zauzvrat opravdava nasilnu odmazdu – navodi se u tekstu.

Autori podsjećaju da je Breivik učinio balkansku vezu eksplicitnom kada je u svom manifestu pohvalio Karadžića, rekavši da će "zbog truda da Srbiju oslobodi od islama ostati upamćen kao časni križar i evropski ratni heroj". Uz sve to, smatraju da je možda i najvažnije naslijeđe balkanskih ratova i Bosne, važnije od povratnika sa ratišta i ultraradikalnog diskusrsa, bilo razbijanje postratne iluzije u Evropi o civiliziranoj međunarodnoj zajednici koja vodi računa o svijetu.

- Balkanski ratovi, a posebno onaj u BiH, bili su neki od prvih sukoba koji su uživo emitirani na televiziji, odmah nakon Prvog zaljevskog rata. I ono što je cijeli svijet vidio su brutalni zločini i masakri, uključujući genocid počinjen nad bošnjačkim stanovništvom. Nasumične jedinice sa više ili manje državne podrške mogle su formirati logore, mučiti, silovati, ubijati i spaliti vjersku i kulturnu baštinu, dok je takozvani slobodni svijet samo posmatrao. Gledali su s užasom, ali sve što su radili bilo je gledanje, pasivno i nemoćno – pišu autori.

Podsjećaju da je prošlo još pet godina do intervencije SAD-a i Zapada protiv Srbije te više od decenije do presuda pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju.

- Rat je obilježio ključnu tačku evropske historije. Ubice i fašisti nisu bili samo pušteni, već su se i proslavili, uživo na televiziji. S tim presedanom u kolektivnom pamćenju jedne generacije, preporod evropskog fašizma bio je samo pitanje vremena – zaključuju autori.

(Originalni tekst je objavljen na stranici Foreign Policyja. Prijevod sa engleskog i priređivanje teksta na bosanskom jeziku-redakcija Faktor.ba)